Ο όρος νευρική (ανορεξία) καθιερώθηκε το 1873 από τον Σερ Γουίλλιαμ Γκαλ Sir William Gull. Η ιστορία της νευρικής ανορεξίας αρχίζει με πρώιμες περιγραφές που χρονολογούνται από τον 16ο και τον 17ο αιώνα και με την αναγνώριση και την περιγραφή της νευρικής ανορεξίας ως ασθένειας στα τέλη του 19ου αιώνα.
Η νευρική ανορεξία (Anorexia nervosa) πιο γνωστή ως ανορεξία είναι μια διατροφική διαταραχή που χαρακτηρίζεται κυρίως από άρνηση για διατήρηση ενός υγιούς φυσιολογικού βάρους και έναν μανιώδη φόβο για την απόκτηση βάρους σε συνδυασμό με μια διαστρεβλωμένη εικόνα που έχουν τα άτομα για τον εαυτό τους, που μπορεί να διατηρηθεί από διάφορες προκαταλήψεις σχετικά με το σώμα του ή της, το φαγητό και την διατροφή τους.
Τα άτομα με νευρική ανορεξία δεν είναι ότι δεν πεινάνε, συνεχίζουν να νιώθουν πείνα αλλά επιτρέπουν στους εαυτούς τους μόνο πολύ μικρές ποσότητες φαγητού. Οι έρευνες λένε ότι η μέση ημερήσια πρόσληψη θερμίδων για άτομα με ανορεξία είναι 600-800 θερμίδες, υπάρχουν όμως και ακραίες περιπτώσεις ολικής αθρεψίας.
Η νευρική ανορεξία είναι μια σοβαρή ψυχική αρρώστια που έχει υψηλό ποσοστό παρενεργειών και το υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας (γύρω στο 10% σύμφωνα με τα στοιχεία της Αμερικάνικης Ψυχιατρικής Εταιρίας) από όλες τις ψυχικές ασθένειες έχει άσχημα για την υγεία του ασθενή συμπτώματα, όπως καρδιακά προβλήματα, ενδοκρινικές διαταραχές, αμηνόρροια, οστεοπόρωση, μεταβολικές διαταραχές, δερματικές παθήσεις, τερηδόνα κ.α., ενώ στα παιδιά και στους εφήβους συχνά προκαλεί καθυστέρηση στην σωματική τους ανάπτυξη. Επίσης η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η τελειομανία, η κακή εικόνα του σώματος, η σεξουαλική κακοποίηση και οι αντίξοες συνθήκες στην οικογένεια ( ύπαρξη διατροφικών διαταραχών σε ένα άλλο μέλος της οικογένειας, έλλειψη επικοινωνίας, υψηλές προσδοκίες) είναι επίσης κοινά χαρακτηριστικά στα άτομα που πάσχουν από νευρική ανορεξία.
Η νευρική ανορεξία εκδηλώνεται συνήθως στην εφηβεία και είναι πιο συχνή στους έφηβους. Παρόλο που μπορεί να επηρεάσει ανθρώπους κάθε ηλικίας, κάθε φύλου, φυλής και κοινωνικοοικονομικής κατάστασης η νευρική ανορεξία επηρεάζει τις γυναίκες 10 φορές περισσότερο από ότι τους άντρες.
Υπάρχουν 2 τύποι εμφάνισης της νευρικής ανορεξίας:
- Η ψυχογενής ανορεξία περιοριστικού τύπου, όπου κατά την διάρκεια των εμφανιζομένων επεισοδίων ψυχογενούς ανορεξίας το άτομο δεν εμφανίζει συμπεριφορές υπερφαγίας/κάθαρσης (να τρώει πολύ και συχνά και μετά να αυτοπροκαλεί εμετό, ή να κάνει κατάχρηση καθαρτικών, διουρητικών ή εμετικών).
- Η ψυχογενής ανορεξία με συμπεριφορές υπερφαγίας/κάθαρσης, όπου κατά την διάρκεια των εμφανιζόμενων επεισοδίων ψυχογενούς ανορεξίας το άτομο εκδηλώνει σχεδόν συνέχεια συμπεριφορές υπερφαγίας/κάθαρσης (αυτοπροκαλούμενος εμετός ή κατάχρηση καθαρτικών, διουρητικών ή εμετικών)
Η νευρική ανορεξία δεν έχει κάποιο σαφές αιτιολογικό υπόβαθρο, φαίνεται όμως ότι η αιτιολογία της εμφάνιση της είναι πολυπαραγοντική, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κοινωνίας, του τρόπου σκέψης, του συναισθήματος αλλά και της οικογένειας στην οποία ζουν τα άτομα με νευρική ανορεξία έχουν ενοχοποιηθεί σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό για την εκδήλωση της διαταραχής αυτής. Τα τελευταία χρόνια γίνεται σαφές ότι συνδέεται άρρηκτα με την τάση ελέγχου του ατόμου, δηλαδή το άτομο προσπαθεί να έχει τον έλεγχο του εαυτού του και της αυτοεικόνας του, οπότε και οδηγείται συχνά σε ακραία συμπεριφορά.
Όταν διαπιστωθεί πως κάποιος πάσχει από ανορεξία, πρέπει να παρακολουθείται από ομάδα ιατρών (παθολόγων, ψυχίατρων, συμβούλων, διαιτολόγων κ.τ.λ) γιατί η θεραπεία πρέπει να στοχεύει τόσο στον ψυχικό όσο και στον σωματικό τομέα του ασθενή:
1) Να αποκαταστήσει το φυσιολογικό βάρος του ατόμου και η διατήρηση του.
2) Να αντιμετωπίσει τις ψυχολογικές διαταραχές που σχετίζονται με την ασθένεια. 3) Να μειώσει ή να εξαφανίσει συμπεριφορές ή σκέψεις που αρχικά οδήγησαν στην διαταραγμένη διατροφή του ατόμου.
Για το 2 και 3 κρίνεται απαραίτητη η ψυχολογική αλλαγή του ασθενή ώστε να μπορέσει να αποσυνδέσει τις ιδέες σχετικά με το βάρος και τον έλεγχο της διατροφής από τα ευρύτερα ζητήματα σχετικά με την προσωπική του αξία αλλά και από διάφορα άλλα θέματα με τα οποία είναι τόσο στενά συνδεδεμένες οι ιδέες και οι πεποιθήσεις αυτές. Πρακτικά αυτό σημαίνει πως η ψυχοπαθολογία που συνοδεύει την διαταραχή μειώνεται και εξαλείφεται. Εφόσον δεν υπάρχουν ενδείξεις για νοσοκομειακή περίθαλψη ή αποτυχία εξωτερικής θεραπείας, ή επιδείνωση της φυσικής κατάστασης ώστε να υπάρχει κίνδυνος για την υγεία του ασθενούς ή αυτοκτονικές τάσεις.
Η θεραπεία μπορεί να διεξαχθεί σε ατομικό επίπεδο ή σε οικογενειακό επίπεδο και
θα προσπαθήσουμε να μετατοπίσουμε το ενδιαφέρον τους και την εστίαση τους από τις εσωτερικές στις εξωτερικές δυνάμεις, δίνοντας πάντα έμφαση στα ερεθίσματα που δέχονται από το περιβάλλον.
Μέσα από τις συνεδρίες θα επικεντρωθούμε στο να διδάξουμε στο άτομο ότι υπάρχει και η άλλη πλευρά του εαυτού του και αυτό θα το πετύχουμε αν κατανοήσει τις τρεις βασικές αρχές :
Α) πώς οι σκέψεις μας επηρεάζουν άρρητα τη συμπεριφορά μας
Β) πώς μπορούμε να ελέγξουμε και να μεταβάλουμε τις σκέψεις μας
Γ) πώς η αλλαγή στη συμπεριφορά μας μπορεί να επηρεαστεί από την αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε.
Γιατί υιοθετώντας το καινούριο τρόπο σκέψης το άτομο μαθαίνει να αντιδρά στο περιβάλλον του και σταδιακά διαμορφώνεται η συμπεριφορά και η προσωπικότητά του. Έτσι θα μπορέσει να αρχίσει να διαχειρίζεται τις δυσκολίες και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει στη ζωή του σύμφωνα με το δικό του τρόπο σκέψης και αντίληψης αναλαμβάνοντας την πλήρη εύθηνη.
Αφού λοιπόν η ανθρώπινη προσωπικότητα, αποτελείται τόσο από θετικές όσο και από αρνητικές συνήθειες που μαθαίνονται με τον ίδιο τρόπο. Η κοινωνία ή το πλαίσιο μέσα στο οποίο παρουσιάζεται η συμπεριφορά είναι εκείνη που καθορίζει κατά πόσον αυτή είναι πρέπουσα ή όχι. Ο ρόλος μας ως Σύμβουλοι είναι εκείνος του «δασκάλου», θα που θα πρέπει να εντοπίσουμε τη δυσπροσαρμοστική συμπεριφορά του ατόμου και να τον βοηθήσουμε να υιοθετήσει αποτελεσματικούς τρόπους αντίδρασης σε ορισμένες δύσκολες περιστάσεις, εφαρμόζοντας τις βασικές τεχνικές μάθησης.
Τονίζοντας του, την Βασική θέση της Γνωσιακής – Συμπεριφορικής προσέγγισης ότι ο άνθρωπος είναι ένα ον λογικό, που έχει και ορισμένες παράλογες πεποιθήσεις (στην περίπτωση του ασθενή με Νευρική ανορεξία αυτές μπορεί να είναι : Δεν αξίζω, Πρέπει να είμαι τέλεια σε όλα, αν φάω και πάρω κιλά θα παχύνω άρα πρέπει να το βγάλω από μέσα μου , Είμαι χοντρή και απαίσια κ.τ.λ.) όταν όμως σκέφτεται λογικά είναι ευτυχισμένος, ενώ όταν διακατέχεται από παράλογες σκέψεις θα εκδηλώνει συναισθηματικά προβλήματα.
Άρα ως θεραπευτής αναλαμβάνουμε μέσα στην θεραπευτική σχέση να βοηθήσουμε τον θεραπευόμενο να αντικαταστήσει τις παράλογες σκέψεις του με λογικές.
Διευκολύνοντας τον στην κατανόηση του συστήματος των πεποιθήσεων του, αλλά σαφώς να τον διδάξουμε να εντοπίσει και να διατηρήσει τις σκέψεις αυτές που είναι λειτουργικές και να αμφισβητήσει ή να τροποποιήσει εκείνες τις σκέψεις που του δυσχεραίνουν την ζωή και την καθημερινότητά του.
Σίγουρα για να επιτευχθεί αυτό, καλούμαστε ως θεραπευτές να δημιουργήσουμε όσο εξαρτάται από την πλευρά μας μια λειτουργική σχέση με τον πελάτη, για να νιώσει ασφάλεια, να αφεθεί στο θεραπευτικό πλάνο, και να εντοπίσει τις παράλογες ιδέες του, να αποκτήσει επίγνωση αναφορικά με την ύπαρξή τους, να κατανοήσει με ποιο τρόπο οι παράλογες ιδέες, του προκαλούν τα προβλήματα που έχει, έτσι ώστε να τον βοηθήσουμε να αλλάξει αυτές τις παράλογες ιδέες και να μάθει να συνομιλεί με τον εαυτό του πιο λογικά και τέλος, να τον ενθαρρύνουμε να εφαρμόσει και να αφομοιώσει αυτές τις νέες πεποιθήσεις στην καθημερινή του ζωή.
Αρχικά εστιαζόμαστε στην εκπαίδευση του ασθενή για να κατανοήσει τις επιπτώσεις της αυστηρής δίαιτας και του χαμηλού βάρους στην υγεία του και στη συνέχεια προχωρούμε στην κατανόηση των ενδείξεων πείνας που αποφεύγει.
Όταν κατανοηθεί αφομοιωθεί και τεθεί από τον ασθενή ο νέος τρόπος σκέψης που θα τον βοηθήσουν να καταπολεμήσει την Νευρική Ανορεξία, τότε σταδιακά – σταδιακά θα εισάγουμε και τις απαγορευμένες τροφές (που θεωρεί ότι είναι παχυντικές π.χ. γλυκά , πατάτες τηγανιτές κ.τ.λ.) στο καθημερινό πρόγραμμα διατροφής του ασθενή. Πάντα βέβαια επιβραβεύουμε κάθε βήμα προς τον στόχο που πετυχαίνει το άτομο.
Το άτομο με νευρική ανορεξία πρέπει να κατανοήσει ότι έχει μέσα του τεράστιες δυνατότητες τόσο για να κατανοεί τον εαυτό του αλλά και να μεταβάλλει την αυτο-εικόνα του, στις βασικές στάσεις ζωής. Οι δυνατότητες αυτές μπορούν να απελευθερωθούν μόνο βέβαια εάν εξασφαλιστεί ένα συγκεκριμένο κλίμα διευκολυντικών ψυχολογικών στάσεων από μέρος του.
Εν κατακλείδι σε ένα άτομο που πάσχει από νευρική ανορεξία για να ξεκινήσουμε την θεραπευτική σχέση, σίγουρα όταν σχεδιάσουμε το θεραπευτικό πλάνο πρέπει να γνωρίζουμε πως θα υπάρχουν στιγμές στο ταξίδι αυτό που κάποιες φορές ο δρόμος θα είναι πλατύς και ευρύχωρος και άλλες σκοτεινός και δύσκολος που πολλές φορές θα μοιάζει με αδιέξοδο.
Εμείς όμως οφείλουμε να είμαστε δίπλα στον θεραπευόμενο αποπνέοντας σιγουριά αλληλεγγύη και σίγουρα να του εφιστούμε την ελπίδα, μέχρι να βρει τελικά τον καλύτερο δρόμο και τρόπο ύπαρξης για εκείνον.
Εύα Σπυροπούλου
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας – Εμψυχώτρια Θ.Π